ABSTRACT
सामाजिक स्तरीकरणात कुटुंब व समाज हे घटक प्रामुख्याने येतात. कुटुंब हा समाजातील लघुस्वरूपाचा घटक असून त्यातील प्रत्येक व्यक्ती हा समाजाचा घटक आहे. व्यक्तीला समाजात वावरण्यासाठी संस्कारक्षम बनविणे कुटुंबापासून सुरू होते, व्यक्तीचा संपर्क समाजाशी येतो व तो औपचारिक संस्था म्हणजेच शाळेच्या माध्यमातून स्वतःवर संस्कार करून घेत असतो. कुटुंबात व समाजात समाजातील निती नियमांच्या परिचयाचे ज्ञान प्राप्त होते किंवा ज्येष्ठांकडून करून दिल्या जाते. भावी आयुष्यात समाजात वावरण्यासाठी योग्य समायोजन क्षमता निर्माण करणे हे महत्त्वाचे असते. मुल जेव्हा शाळेत जाते, तेव्हा ते वेगवेगळ्या कौटुंबिक वातावरणातून प्रथमच सामाजिक वातावरणात प्रवेश करत असते. कुटुंबामध्ये संयुक्त व विभक्त कुटुंबाचे प्रकार दिसून येतात. कुटुंबाचा तसेच अनुवंशिकतेचा विद्यार्थी अध्ययनावर परिणाम होत असतो. कुटुंबातील अंतर्गत वातावरण किंवा कुटुंबाचा व्यवसाय, चालीरीती, संस्कार करण्याच्या पद्धतीचाही विद्यार्थी अध्ययन व विचार शैलीवर अनावधानाने परिणाम होतो. कुटुंबातील नातेसंबंध, कुटुंबाचा होणारा खर्च आणि इतर खर्चाचे मार्ग, समाजात मिळणारी वागणूक किंवा बांधिलकी तसेच समाजाच्या प्रथा ,परंपरा याचाही परिणाम होतो. कुटुंबातील विद्यार्थ्यांवर होणारे संस्कार हे जेवढ्या प्रमाणात शैक्षणिक कामगिरीवर परिणाम करतात, त्याच प्रमाणात सामाजिक-आर्थिकस्तर उंचावणे किंवा घसरणे याचाही परिणाम विद्यार्थ्यांच्या शैक्षणिक कामगिरीवर होतो. कुटुंबात ,परिसरात तसेच शाळांमधून विद्यार्थ्यांवर होणारे संस्कार किंवा घरातील संस्कार यांचाही परिणाम विचारशैली दृढ होण्यावर होत असतो. संस्कार जर कडक शिस्तीचे असेल तर त्याचेही दुष्परिणाम विद्यार्थ्यांवर होताना दिसू येतात. कडक शिस्त ही माध्यमिक विद्यार्थ्यांसाठी जेवढी फायद्याची ठरते तेवढेच भावनिक दृष्टिकोनातूनही दुष्परिणाम दिसून येतात. प्रत्येक कुटुंबाची आर्थिक परिस्थिती ही सारखीच दिसून येत नाही आणि याच फरकावरून श्रीमंत आणि गरिब स्तर म्हणजेच निम्न आर्थिक सामाजिक व उच्च आर्थिक सामाजिक असा फरक निर्माण होतो. त्यामुळे सामाजिक व आर्थिक स्तराचा माध्यमिक शाळेतील विद्यार्थ्यांच्या शैक्षणिक गुणवत्तेवर कोणता व किती प्रमाणात परिणाम होतो? हे अभ्यासणे गरजेचे आहे. त्यासाठी प्रस्तुत संशोधनाची निवड संशोधिकेने केलेली आहे.